نظریه مشورتی شماره ۷/۹۹/۷۱۹ مورخ ۱۳۹۹/۰۷/۰۷

استعلام :
چنانچه دادگاه پس از صدور قرارهای زیر متوجه شود در صدور قرار مرتکب اشتباه شده است، آیا دادگاه می‌تواند علی‌الرأس از این قرار عدول کند و یا آن‌که بر اساس قاعده فراغ دادرس، دادگاه مجاز نیست از قرارهای صادره عدول کند: ۱- قرار عدم صلاحیت؛ ۲- قرار امتناع از رسیدگی؛ ۳- قرار قبول دادخواست واخواهی؛ ۴- قرار قبول دادخواست تجدیدنظر؛ ۵- قرار قبول دادخواست فرجام‌خواهی؛ ۶- قرار قبول درخواست اعاده دادرسی.
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه :
اولاً، قرارهای قبولی دادخواست یا امتناع از رسیدگی مشمول قاعده فراغ دادرس نیستند؛ زیرا قرارهای نهایی قاطع دعوا محسوب نمی‌شوند و در نتیجه، تا زمانی‌که پرونده در آن دادگاه در جریان رسیدگی است و منجر به صدور رأی نشده است، قابلیت عدول را دارا هستند. ثانیاً، در موارد مشمول مواد ۲۷ و ۲۸ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب ۱۳۷۹ پس از حدوث اختلاف یا در مواردی که دادگاه ها به صلاحیت مراجع غیرقضایی از خود نفی صلاحیت می‌کنند، مقنن مرجع حل اختلاف یا تعیین‌کننده مرجع صالح را معین کرده است و حسب مورد مرجع قضایی اختلاف‌کننده یا نفی‌کننده صلاحیت به اعتبار مرجع غیر قضایی را مکلف به ارسال پرونده نزد مرجع حل اختلاف یا تعیین‌کننده صلاحیت کرده است. مرجع قضایی مزبور تکلیفی جز ارسال پرونده به مراجع یاد شده ندارد و نمی‌تواند از قرار عدم صلاحیت خود عدول کند؛ زیرا عدول از قرار بر خلاف ترتیب مقرر قانونی مذکور است؛ اما در مواردی مانند موارد مشمول ماده ۱۵ قانون شوراهای حل اختلاف مصوب ۱۳۹۴ که مقنن مرجع حل اختلاف را تعیین نکرده و پس از حدوث اختلاف، مرجع پایین‌تر را مکلف به تبعیت از نظر مرجع بالاتر کرده است، به نظر می‌رسد هرگاه متعاقب حدوث اختلاف، مرجع بالاتر به اشتباه خود در صدور قرار عدم صلاحیت پی ببرد، منع قانونی برای عدول از قرار مزبور و رسیدگی به موضوع نیست.