خلق مفاهیمی جدید؛ راهی برای نفوذ در کشورها
گروه جامعه خبرگزاری فارس: احمد بینا، فعال حقوق بشر نتایج یک دهه حضور خود در اجلاس‌های حقوق بشری و گفت‌وگو با گزارشگران ویژه کشوری و گزارشگران موضوعی را در قالب کتابی منتشر کرده و خلاصه آن را در قالب مقاله علمی در اختیار تسنیم قرار داده است که در چند شماره با عنوان «نیمه تاریک حقوق بشر بین‌الملل» منتشر خواهد شد. آنچه می‌خوانید بخش چهارم این مطلب است:
برخورد با موضوعات حقوق بشری و نیمه تاریک آن
حقوق بشر اگرچه مفهومی جهان‌شمول است که فارغ از رنگ، نژاد، مذهب و جنسیت افراد باید از سوی همگان مورد رعایت و احترام واقع شود، اما در عمل تنها موضوعات حقوق بشری که همسو با منافع کشورهای غربی باشد، پیگیری می‌شود. در خصوص نقض‌های مهم حقوق بشری در آمریکا و اروپا تعداد معدودی از مقامات دولت‌ها و شخصیت‌های حقوق بشری بیانیه‌هایی اعتراضی صادر می‌کنند؛ تا جایی که برخی از دولت‌ها یا شخصیت‌های حقوق بشری بین‌المللی به حدی غیرمستقیم و در قالب نرم پیام می‌دهند که حتی کشورهای ناقض حقوق بشر اروپایی متوجه تذکر آن‌ها نمی‌شوند.
نوع برخورد با اعتراضات مردمی
شاید گزافه نباشد رفتارشناسی کشورهای غربی را اجمالاً در یک جمله خلاصه کرد: «مهم نیست چه اتفاقی رخ می‌دهد، بلکه مهم این است که در کجا رخ می‌دهد». بروز گونه‌های متفاوتی از واکنش‌ها که از منافع سیاسی و جهان‌بینی دولت‌ها حاصل می‌شود.
همچنین استفاده از واژگان و عبارات به کار رفته در گزارش‌ها و بیانات مقامات حقوق بشری این ادعا را تأیید می‌کند. به طوری که عکس‌العمل مجامع بین‌المللی و کشورها در خصوص اعتراضات در کشورهای مختلف متفاوت است. مقامات حقوق بشری اعتراضات در کشورهای آمریکا و فرانسه را عامل بی‌ثباتی و خواست مردم برای تغییر ساختار این حکومت‌ها نمی‌دانند، ولی اگر اعتراض‌های مشابهی در کشوری مستقل رخ دهد، به‌فوریت روایت تغییر حکومت و رویایی مردم با نظام حاکم تعبیر می‌شود؛ در حالی که تجمعات مشابه و حتی شدیدتر در فرانسه را معطوف به اعتراض علیه سیاست خاص و محدود معرفی می‌کنند و آن را به کل و ساختار تعمیم نمی‌دهند.
لحن و نوع برخورد مسئولین حقوق بشری، با آمریکا حمایتی و تشویقی است و از اقدامات آن کشور استقبال می‌شود؛ اما بیانات آن‌ها در خصوص سایر کشورهای مستقل از ابتدا تا انتها با ادبیاتی تند و الفاظ صریح و خشن همراه با نقد همه‌جانبه می‌باشد و به‌طور غیرمستقیم از زبان تهدید بهره می‌بردند و شدیداً با تأکید بر نکات منفی و هر رویداد کم‌اهمیتی که در این کشورها رخ می‌دهد، در قالب یک نقض حقوق بشر بزرگ‌نمایی می‌شود.
عکس‌العمل مجامع بین‌المللی و کشورها در خصوص اعتراضات فرانسه که تاکنون تعدادی کشته و صدها نفر زخمی دربرداشته در ادامه بررسی می‌شود.
دونالد ترامپ رئیس‌جمهور سابق آمریکا در حساب توییتری خود با انتقاد از توافقنامه پاریس مدعی شد که مردم فرانسه در خیابان‌ها فریاد می‌زنند: «ما ترامپ را می‌خواهیم.»
کمیسرعالی سابق حقوق بشر اظهار داشت: «ما دولت فرانسه را تشویق می‌کنیم که به گفتگو ادامه دهد و به‌طور اضطراری یک تحقیق موشکافانه در مورد تمام گزارش‌های دریافتی مبنی بر استفاده نامتعارف از زور انجام دهد.»
وزارت خارجه روسیه در بیانیه‌ای از مقامات فرانسوی می‌خواهد تا حقوق بشر و آزادی شهروندان این کشور را در جریان تجمع‌های طرفداران جنبش «جلیقه زردها» نقض نکنند.
رئیس‌جمهور ترکیه با اعتراض به آنچه «بی‌تفاوتی اتحادیه اروپا» در قبال اعتراضات فرانسه خوانده گفت: «از این به بعد هیچ‌کس نمی‌تواند برای ما از دموکراسی، حقوق بشر و آزادی سخنرانی کند.»
این برخورد در حالی رخ می‌دهد که در مقابل موضوعات مربوط به کشورهای مخالف سیاست‌های غرب و آمریکا، افراد بی‌شماری همچون نمایندگان پارلمان، اتحادیه اروپا، رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر، وزارت خارجه، نمایندگان مجلس، شهرداری، اساتید، انجمن‌ها، دانشگاه‌ها، حتی افراد بی‌ربط به‌صورت سازمان‌دهی شده از طریق صدور بیانیه، ارسال ایمیل، توییت، احضار سفیر، دمارش و سخنگوی دولت اعتراض می‌کنند.
کمیسرعالی سابق در اسفندماه (۱۳۹۹) ۲۰۲۱، در شورای حقوق بشر در مورد آمریکا و ایران سخنرانی کرد؛ ولی لحن و نوع برخورد کمیسرعالی با آمریکا حمایتی و تشویقی بود و از اقدامات آمریکا استقبال می‌کرد؛ اما سخنانش در خصوص ایران همان ادعاها و اتهاماتی است که همیشه بدون راستی‌آزمایی در مورد این کشور مطرح می‌شود.
اظهارات کمیسرعالی در مورد ایران: «در ایران، یک کمپین ظاهراً هماهنگ از ماه دسامبر گروه‌های اقلیت در شهرهایی از جمله سیستان‌وبلوچستان، خوزستان و استان‌های کردنشین را هدف قرار داده است. دستگیری‌های گسترده و ناپدیدشده‌های اجباری و همچنین افزایش تعداد اعدام‌ها به دنبال روندهای بسیار نادرست، گزارش شده است. در سراسر کشور، اعمال آزادی‌های مدنی و بیان سیاسی یا انتقادی از طریق قوانین امنیت ملی، پیگرد کیفری و ارعاب همچنان مورد هدف قرار می‌گیرد. من نگران مصونیت از مجازات مداوم برای نقض حقوق بشر از جمله نقض مواردی که در زمینه اعتراضات در سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ رخ داده، هستم.»
اظهارات کمیسرعالی وقت از وضعیت حقوق بشر آمریکا: «در ایالات متحده آمریکا، ما از اقدامات گسترده جدید برای مقابله با نابرابری‌های ساختاری و نژادپرستی سیستمی استقبال می‌کنیم. این موارد شامل اقدامات اجرایی برای جبران سیاست‌های مسکن فدرال تبعیض‌آمیز نژادی است. مبارزه با بیگانه‌ستیزی و تعهدات خود را در قبال حاکمیت قبایل و مشورت کامل با مردم بومی تأیید کنید.
برای رسیدگی کافی به نابرابری‌های سیستماتیک و بی‌عدالتی‌ها، حقوق اجتماعی و اقتصادی باید در هسته اصلی پاسخ قرار گیرند. ما همچنین از اقدامات جدید برای پایان دادن به چندین سیاست مهاجرت که حقوق بشر مهاجران و پناهندگان را نقض می‌کند، از جمله دستورات اجرایی برای پایان دادن به سیاست جدایی خانواده استقبال می‌کنیم. من اقدامات بعدی را برای مقابله با مسائل باقی‌مانده، مانند بازداشت گسترده مهاجران، از طریق اجرای گزینه‌های جایگزین بازداشت تشویق می‌کنم.»
مقرهای سازمان ملل متحد و نیمه تاریک آن
مقرهای اصلی سازمان‌های بین‌المللی در کشورهای آمریکایی و اروپایی (هلند، وین، اتریش، ایتالیا، فرانسه، دانمارک و سوئیس) قرار دارند، شاید کمتر کسی بداند که سازمان ملل متحد، نظیر واتیکان، یک کشور مستقل به شمار می‌رود و دارای قوانین و مقررات مستقل خود، جدا از قوانین و مقررات کشور میزبان، یعنی آمریکاست. تعهدات دولت آمریکا در مقابل سازمان ملل در هنگام امضا «معاهده مقر سازمان ملل» مورخ ۲۶ ژوئن ۱۹۴۷ به وضوح مشخص شده است. ماده چهار معاهده مقر در بند ۱۱ و تبصره‌های یک الی پنج، آمریکا را متعهد به تسهیل رفت‌وآمد بدون مشکلات حقوقی نمایندگان کشورهای عضو می‌کند.
دولت آمریکا موظف به پذیرا بودن نمایندگی‌های دولت‌ها در سازمان ملل است و طبق آن، باید برای آن‌ها مصونیت قائل شود. ماده ۱۳ این معاهده تصریح می‌کند: «صدور روادید برای حضور هیئت‌های نمایندگی دولت‌های عضو، دیپلمات‌ها و افراد وابسته، الزامی است و در این خصوص حداکثر سرعت باید لحاظ شود.»
استفاده ابزاری دولت‌های میزبان
دولت‌های میزبان در قبال استقرار سازمان ملل در خـاک خـویش از هـمان ابتدا برخلاف ادعای رعایت حقوق و تعهدات، نهایت کوشش خود را در جهت پیـشبرد مـنافع ملی خود و تأثیرگذاری بر نحوه شرکت نمایندگان رسمی کشورها به سازمان ملل به کار برده‌اند.
آمریکا: هنگامی‌که یکی از کشورها برخلاف مواضع آمریکا در نشست‌ها سخنرانی کند، بدون ارائه دلیل از ورود نماینده آن کشور به آمریکا جلوگیری می‌کنند و به نماینده آن کشور ویزای ورود به آمریکا نمی‌دهند (البته نماینده کشورها غیرمستقیم متوجه می‌شوند که بر اساس صحبت‌هایی که علیه آمریکا کرده‌اند، به آن‌ها ویزا اعطا نشده است). از این رو، با توجه به اینکه افرادی که در موضوع (حقوق بشر) فعالیت می‌کنند، نیاز به تردد به سازمان ملل دارند؛ پیرامون نقض حقوق بشر در آمریکا سکوت می‌کنند.
سوئیس: در مورد کشور سوئیس که به‌عنوان کشور بی‌طرف و مستقل گفته‌شده، اگرچه عضو اتحادیه اروپا هم نیست، ولی آن کشور هم در راستای منافع کشورهای غربی عمل می‌کند. به‌عنوان نمونه در نشست اقلیت‌ها؛ علی‌رغم صدور مجوز رسمی در سایت نشست، بخش کنسولی سفارت سوئیس با این بهانه که اعضای سمن قصد پناهنده شدن در کشور سوئیس را دارند، برای برخی از سمن‌ها ویزا صادر نمی‌کند یا وقت مصاحبه را برای چند روز بعد از نشست معین می‌کنند یا فقط با اعزام یک نفر از اعضای سمن موافقت می‌شود.
این سمن‌ها شکایت متعددی به وزارت خارجه، مراکز بین‌المللی و مراکز دیگر ارائه کرده‌اند؛ ولی متأسفانه تأثیرگذار نبوده است.
در حاشیه جلسه یوپی‌آر یکی از نمایندگان کشورها به نگارنده گفت: «خیلی خوب است که شما می‌توانید علیه آمریکا و اسراییل به راحتی در جلسات شورای حقوق بشر صحبت کنید به او گفته شد: شما هم‌صحبت کنید، آن نماینده کشور اعلام کرد، من در سال ۲ مرتبه باید برای جلسات کاری ، به آمریکا سفر کنم؛ اگر کوچک‌ترین مطلبی را مطرح نمایم بدون آنکه علتش را به من توضیح بدهند، برای من ویزا صادر نمی‌کنند.»
مفاهیم حقوق بشری و نیمه تاریک آن
منظور از مفاهیم، واژه‌ها و حقوقی است که جامعه جهانی در خصوص آن‌ها با اجماع به یک تعریف واحد رسیده‌اند و مطالبات، نقض‌ها و رعایت حقوق بشر بر اساس آن، تعریف می‌شود. تنظیم تعریف مفاهیم حقوق بشری بر اساس معیارها و استانداردهای کشورهای غربی موجب شده تا با جایگزینی کلمات خاص، اهداف و تفکرات نادرست خود را در قالب قطعنامه به کشورها تعمیم دهند.
تلاش جهت تغییر در مفاهیم حقوق بشری
الف) کشورهای غربی تحت این توجیه که مفهوم و کارکرد، حاکمیت و همچنین مرزبندی‌های جغرافیایی و سیاسی تعدیل شده، مفهوم تابعیت را به شهروندی تغییر داده‌اند و در تداوم این فرایند «شهروندی جهانی» تحقق یافته تا آن‌ها بتوانند در کشورهای موردنظر دخالت کنند و با حمایت از اتباع کشورها علاوه بر اجرای اهداف خود کشورها را تحت‌فشار قرار دهند. به عنوان نمونه هرگاه یک نفر در یک کشور (بعضاً مستقل) توسط دادگاه احضار شود، ده‌ها مسئول رسمی و غیررسمی کشورهای غربی اعتراض می‌کنند که چرا این فرد را احضار کرده‌اید و با صدور بیانیه از این فرد حمایت می‌کنند.
ب) «آجمو باراکا» مدافع حقوق بشر و نامزد معاون ریاست جمهوری سال ۲۰۱۶ حزب سبزهای ایالات‌متحده بود و در حال حاضر سازمان‌دهنده ملی اتحاد سیاه برای صلح است.
وی در همایش آمریکا و جنایات قرن در سخنرانی ویدئو کنفرانسی بیان کرد: «مفهوم حقوق بشر رسالتش را از دست داده است. تغییراتی در مفهوم حقوق بشر رخ داده و وقتی از حوزه حقوق بشر صحبت می‌کنیم، باید راجع به خوانش استعماری دنیا از این پدیده حرف بزنیم که به بعد از جنگ جهانی دوم برمی‌گردد. بعد از اینکه آمریکا با استفاده از قدرت برتر خود بعد از جنگ جهانی دوم، توانست مقر سازمان ملل را در کشور خود مستقر کند، با تکیه بر این موقعیت خاص خود نه‌تنها توانست این‌گونه القا کند که پایگاه حقوق بشر است؛ بلکه توانست گزینه‌های حقوق بشری را تغییر دهد.
داخل ایالات متحده جریان‌هایی به نفع حقوق فلسطینی‌ها شکل می‌گیرد، اما همین جریان‌ها هم به اسم اقدامات خرابکارانه سرکوب می‌شوند. جنبش سرخ‌پوستان آمریکا پدید می‌آید و افرادی مانند مالکوم ایکس ظهور می‌کنند تا پرچم‌دار حقوق بشر در آمریکا باشند، اما نهادهای قضایی آمریکا این تلاش‌ها را محدود می‌کنند.»
ج) در عمل مفهوم حقوق بشر یک مفهوم به خطر افتاده حتی داخل جامعه آمریکاست و به‌عنوان یک حربه و ابزار حقوقی از آن استفاده شده و به‌نوعی توجیه اخلاقی برای آمریکا در عرصه داخلی و بین‌المللی است. این اقدامات در عرصه سیاست خارجی همسو با پروژه آمریکایی – اروپایی است؛ بدین صورت که با تکیه بر مفاهیم حقوق بشری، منافع آمریکا و اروپا تأمین شود و این می‌تواند وضعیت خطرناکی را برای حقوق بشر رقم بزند.
تغییر سبک زندگی در غرب و مفهوم خانواده از ازدواج سفید شروع و به قانونی شدن ازدواج همجنسگراها در غرب رواج یافت. امروزه آمریکای مدعی حقوق بشر تلاش می‌کند با جایگزینی کلمه خانواده‌ها به‌جای خانواده در قوانین بین‌المللی ازدواج همجنسگرایان را به رسمیت بشناسند و آن را به کشورهای جهان سوم و در حال توسعه نیز تعمیم دهد که البته تاکنون موفق نشده است.
بعد از چند دهه که عباراتی مانند «تمایل جنسی» و «هویت جنسی» به‌ندرت در ملاقات‌های رسمی بین دولت‌ها در سازمان ملل بیان می‌شد، بحث و مذاکره در مورد حقوق افراد لزبین، گی، دوجنسگرا و تراجنسی (دگرباشان جنسی) در شورای حقوق بشر در ژنو آغاز شد.
مذاکرات شورا از منظر سیاسی توجه‌ها را بر قوانین و اعمال تبعیض‌آمیز در سطح ملی متمرکز ساخت و بر التزام دولت‌ها تحت قوانین بین‌المللی حقوق بشر، برای ذکر این مسائل از طریق قانون‌گذاری و معیارهای دیگر تأکید کرد. در ژوئن ۲۰۱۱ شورای حقوق بشر سازمان ملل، قطعنامه ۱۹/۱۷ را تصویب کرد که اولین قطعنامه سازمان ملل در مورد مسئله حقوق بشر، گرایش و هویت جنسی است. قطعنامه با کمترین آرا تصویب شد، ولی به‌طور چشمگیری حمایت اعضای شورا را در تمامی مناطق جغرافیایی جهان کسب کرد.
تصویب این قطعنامه راه را برای اولین گزارش رسمی سازمان ملل در همین موضوع هموار ساخت و گزارشی توسط دفتر کمیسرعالی حقوق بشر آماده ارائه شد. دبیرکل وقت سازمان ملل، بان کی مون نیز خشونت و تبعیض علیه دگرباشان جنسی را «یک تراژدی بی‌اندازه هولناک برای آنانی که تحت تأثیر آن قرار گرفته‌اند و لکه‌ای بر وجدان جمعی ما» خواند. او همچنین تأکید کرد که این موضوع، تخطی از قوانین بین‌المللی حقوق بشر است.
در پی این اقدام نماینده آمریکا، در برخی جلسات شورای حقوق بشر تلاش می‌کند که برخی مفاهیم حقوق بشری را تغییر داده تا بتواند از این طریق بر این مفاهیم تأثیر گذاشته و اهداف خود را پیگیری کند.