آیین نامه تعیین حدود صلاحیت ماماهای کارشناس و کارشناس ارشد – ماده ۲

ماده ۲
(از آیین نامه ها)

شرح وظایف ماما درحوزه بهداشت باروری ۱ – دوران قبل از بارداری:
وظایف ماما در دوران قبل از بارداری شامل: آموزش، مشاوره، غربالگری و ارائه خدمات مطابق دستورالعمل می باشد.
۲- دوران بارداری
۱-۲-خدمات سرپائی
• گرفتن شرح حال، تاریخچه مامایی و تعیین تاریخ احتمالی زایمان
• انجام معاینات فیزیکی و مانورهای لئوپولد
• معاینات ارزیابی لگن
• توزین ، کنترل علائم حیاتی، بررسی ارتفاع رحم، پایش رشد جنین و سمع صدای قلب جنین
• درخواست آزمایشات تشخیص حاملگی (خون، ادرار)
• درخواست آزمایشات معمول حین حاملگی:مطابق با دستورالعمل شامل: کامل ادرار، کشت ادرارCREATININE, BUN, HBSAb, HBSAg, VDRL, FBS ,CBC Diff , Hct, Hb ,Blood Group RH , HIV ,GCT, GTT ,CHOLESTROL, TRIGLYCERIDE تیتراژ آنتی بادی ضد سرخجه، کومبس غیرمستقیم
• درخواست سونوگرافی حاملگی، بررسی سلامت جنین و بیوفیزیکال پروفایل
• مشاوره و آموزش دوران بارداری در زمینه بهداشت فردی، تغذیه، علائم هشدار، مصرف داروها، رفتارهای پرخطر، عوامل خطر محیطی و شغلی، بهداشت دهان و دندان ، ورزشهای دوران بارداری و آمادگی جسمی و روحی دوران بارداری، وضعیتهای مختلف زایمان، مزایای زایمان طبیعی، مضرات سزارین های غیر ضرور، ترویج تغذیه با شیرمادر، مراقبت از نوزاد، مراقبتهای پس از زایمان و تنظیم خانواده
• صدور گواهی سلامت مادر برای شرکت درکلاسهای آمادگی دوران بارداری و زایمان
• برگزاری کلاس‌های آموزش دوران بارداری ،کلاسهای آمادگی برای زایمان
• آموزش روش‌های بی‌دردی و کاهش درد زایمان برای مادر و همراه
• ارزیابی سلامت جنین شامل: بررسی حرکات جنین، NST
تبصره۴: ماما می تواند (Oxytocin Challenge Test) OCTرا زیر نظر پزشک انجام دهد.
• تجویز داروهای مجاز در حاملگی طبق لیست پیوست و برابر دستورالعمل‌های مربوطه
• انجام کلیه مراقبتهای لازم از مادران باردار مبتلا به بیماریهای داخلی و جراحی طبق دستورالعمل ۲-۲-وظائف مربوط به گروه مادران پرخطر بستری
انجام اقدامات مراقبتی و درمانی در گروه مادران باردار پرخطر بستری بر اساس دستورالعمل و دستور پزشک
۳- حین لیبر و زایمان
• گرفتن شرح حال ، معاینه فیزیکی و ثبت در پرونده
• تصمیم‌گیری، دستور پذیرش و تشکیل پرونده مطابق فرم های مربوطه
• معاینه واژینال و ثبت پیشرفت زایمانی درفرم پارتوگراف و پرونده مادر
• تشخیص فوریت های مامائی و اطلاع به پزشک مقیم یا آنکال برای حضور بر بالین بیمار
• درخواست انجام آزمایشات (خون، ادرار، فرن تست، نیترازین تست، رزرو خون )
تبصره۵: انجام فرن تست و نیترازین تست به عهده ماما است.
• درخواست روش‌های پاراکلینیکی (سونوگرافی، رادیوگرافی،BPS ، NST )
تبصره۶: ماما می تواند OCT را به منظور ختم حاملگی زیر نظر پزشک انجام دهد.
• انجام اقدامات اورژانس مامایی در مواقع عدم دسترسی به پزشک و ارجاع مادر یا نوزاد به سطوح بالاتر مراقبتی منطقه
• دستور و نظارت بر انجام شیو و انما
• پذیرش زائو در اتاق درد و زایمان
• کنترل صدای قلب جنین و ثبت آن
• انجام فیتال مانیتورینگ و تفسیر نتایج آن(پس از طی دوره های آموزشی)
• کنترل علایم حیاتی مادر
• کنترل انقباضات رحمی (طول مدت ،شدت و فاصله انقباضات) و ثبت در پرونده
• گرفتن رگ و مایع درمانی وریدی و انواع تزریقات طبق دستور پزشک
• تزریق سولفات منیزیم به بیماران مبتلا به پره اکلامپسی و اکلامپسی در صورت عدم حضور پزشک (دوز اولیه انفوزیون عضلانی در واحدهای تسهیلات زایمانی و درموارد اورژانس تا دسترسی به پزشک و مراکز درمانی تخصصی) طبق دستورالعمل
• تحریک زایمانی (INDUCTION) ، تقویت و تشدید دردهای زایمان (AGUMANTATION) با دستور پزشک مطابق با دستورالعمل
• آماده نمودن مادر برای انجام سزارین شامل: تشکیل پرونده، درخواست آزمایشها، سونداژ مثانه و انجام مراقبت های روتین قبل از سزارین
• درخواست آزمایشات کلیوی و کبدی در هیپرتانسیون بارداری (براساس دستورالعمل)
• استفاده و به کار بردن روش‌های غیردارویی کاهش درد زایمان شامل: ماساژ، آروماتراپی، طب فشاری، تزریق داخل جلدی آب مقطر استریل، گرما و سرما درمانی، بیوفیدبک، موسیقی درمانی، الگوهای تنفسی، تن آرامی، تصویرسازی، تجسم مثبت، وضعیت های مختلف لیبر و زایمان، TENS، استفاده از حضور همراه آموزش دیده
• مراقبت از مادر هنگام استفاده از روش‌های دارویی کاهش درد زایمان (اپیدورال و انتونوکس) زیر نظر پزشک متخصص بیهوشی
تبصره۷: به کارگیری روشهای دارویی و غیر دارویی کاهش درد زایمان منحصرا” پس از طی دوره‌های آموزشی مورد تأیید وزارت یا سازمان نظام پزشکی مجاز می باشد.
• حضور در طی مراحل لیبر و زایمان به عنوان همراه (دولا)
• انجام زایمان در آب درصورت تمایل مادر (انجام زایمان در آب می بایست بر اساس دستورالعمل و با موافقت متخصص کودکان بیمارستان باشد.)
• انجام مراحل مختلف زایمان با نمایش سر به طور مستقل (سه مرحله زایمانی)
• استفاده از بی‌حسی موضعی برای انجام و ترمیم اپی‌زیاتومی
• ترمیم پارگی پرینه درجه یک و دو
• انجام زایمان با نمایش ته در بارداری سوم و بالاتر (در مواقع اورژانس و عدم حضور پزشک)
• انجام کوراژ رحم در صورت عدم خروج جفت در صورت عدم دسترسی به پزشک و موارد اورژانس
• انجام فوریت‌های مامایی در صورت عدم حضور پزشک (به جز گذاردن انواع فورسپس و واکیوم )
تبصره۸: گذاردن واکیوم فقط توسط کارشناس ارشد مامائی مجاز میباشد.
• احیای مادر و نوزاد طبق دستورالعمل
• تجویز داروهای مجاز طبق لیست پیوست و برابر دستورالعمل
• معاینه جفت و بند ناف از نظر وجود ناهنجاریها و کامل بودن جفت
• مراقبت اولیه نوزاددر اتاق زایمان طبق دستورالعمل شامل:
ارزیابی قبل از تولد نوزاد، آماده سازی شرایط مناسب دما و مراقبت از نوزاد، قرار دادن نوزاد در محیط با دمای مناسب، احیای نوزادان نیازمند احیا، کلامپ و بریدن بند ناف، خشک کردن نوزاد، برقراری تماس پوست با پوست مادر و نوزاد، تعیین و ثبت آپگار نوزاد در دقیقه اول، تعیین و ثبت آپگار نوزاد در دقیقه پنجم، بررسی علائم حیاتی نوزاد، ارزیابی سلامت ظاهری نوزاد ، تعیین هویت نوزاد
• اعلام جنسیت و نشان دادن نوزاد به مادر
• دستورانتقال نوزاد از اتاق زایمان به بخش بعد از زایمان و اجرای طرح همجواری
• صدورگواهی فوت نوزاد در صورت بروز مرده زایی یا مرگ نوزاد
۴: بعد از زایمان(زایمان طبیعی و سزارین)
۱-۴ –دراتاق زایمان
• قرار دادن مادر و نوزاد در وضعیت راحت، کنترل و نظارت بر انجام ثبت اثر انگشت مادر، اثر کف پای نوزاد در پرونده
• بستن دستبند نوزاد با توجه به مندرجات پرونده
• انجام اولین تغذیه پستانی نوزاد، شیردهی و برقرای تماس پوستی بلافاصله پس از تولد مطابق با دستورالعمل
• درخواست آزمایشات کومبس مستقیم و غیرمستقیم
• تجویز آمپول روگام
• کنترل وضعیت مادر بعد از زایمان شامل: علایم حیاتی، خونریزی واژینال، قوام رحم، ارتفاع رحم ، هوشیاری مادر، بررسی مثانه، حجم ادرار و ادامه مراقبت‌ها طبق دستوالعمل تا حداقل ۲ ساعت پس از زایمان وثبت مراقبت های ارائه شده در پرونده
• کنترل خونریزی رحم: ماساژ دستی، بررسی وضعیت رحم، بررسی پرینه
• تجویز داروهای کنترل کننده خونریزی مانند: اکسی توسین و مترژن
• اقدام به تخلیه مثانه در صورت احتباس ادرار مطابق پروتکل وزارت بهداشت
• مراقبت‌های مرحله چهارم زایمان طبق دستورالعمل
• ثبت شرح زایمان و دستورات بعد از زایمان در پرونده
• گزارش موارد غیرطبیعی پس از زایمان نظیر خونریزی واژینال، علائم حیاتی غیرطبیعی، وارونگی رحم، چسبندگی جفت به پزشک و انجام اقدامات اورژانس درصورت عدم حضور پزشک تا زمان دسترسی به پزشک
• صدور گواهی ولادت
• دستور انتقال مادر و نوزاد به بخش بعد از زایمان و اجرای طرح هم جواری مادر و نوزاد
۲-۴-وظائف مربوط به مراقبت مادر در بخش هم اتاقی مادر و نوزاد (از ۲ ساعت پس از زایمان تا زمان ترخیص)
• کنترل علایم حیاتی، خونریزی، قوام رحم، ارتفاع رحم، هوشیاری مادر، وضعیت پرینه، وضعیت مثانه، وضعیت پستان، شیردهی، بررسی ادم پاها و وضعیت حرکتی مادر دربخش بعد از زایمان (طبق دستورالعمل)
• آموزش تمرینات توانبخشی بعد از زایمان
• گزارش هرگونه موارد غیرطبیعی به پزشک، درخواست حضور او و انجام فوریتهای پزشکی تا زمان حضور یا دسترسی به پزشک
• انجام مراقبتهای پس از زایمان، اجرای دستورات داروئی و سایر اقدامات در گروه مادران پرخطر بستری (طبق دستورالعمل و بر اساس دستور پزشک)
• آموزش مراقبتهای بهداشتی محل اپی زیاتومی
• آموزش به مادر در مورد مراقبت‌ از خود شامل: مراقبت از پستان و نحوه شیردادن، تغذیه، استحمام، روش‌های پیشگیری از بارداری، ورزشهای بعد از زایمان، واکسیناسیون، ارتباط جنسی با همسر، علایم خطر در مادر
• آموزش به مادر در مورد مراقبت از نوزاد شامل: توجه به بند ناف، پیشگیری از هیپوترمی، علایم خطر در نوزاد و کودک نظیر زردی و غیره، پایش رشد کودک، نحوه ماساژ نوزاد بر اساس دستورالعمل مراقبت از نوزاد سالم
• صدور دستور ترخیص مادران با زایمان طبیعی پس از انجام معاینات لازم و ارزیابی‌های بعد از زایمان
• انجام مراقبت بعد از ختم زود هنگام بارداری و انجام مراقبت بعد از سقط جنین
• آموزش غربالگری اختلالات تیروئید نوزاد (طبق دستورالعمل)
• صدور مرخصی استعلاجی زایمان
تبصره۹ : فقط در مواردیکه ماما عامل زایمان باشد.
• تجویز داروها و مکمل‌های مجاز مطابق لیست پیوست و دستورالعمل‌
۳-۴- وظائف مرتبط با مراقبت از نوزاد دربخش هم اتاقی مادر ونوزاد:
• اندازه گیری قد، وزن، دورسر و دور سینه نوزاد
• بررسی علائم حیاتی
• تزریق ویتامین ۱K
• شستشوی معده در نوزادان بستری طبق دستورالعمل
• واکسیناسیون
• کمک به مادر در تغذیه نوزاد با شیر مادر
• استحمام نوزاد
• مراقبت از بند ناف
۵-شرح وظایف ماما در دوران غیر بارداری
۱-۵- مشاوره وآموزش
ماما می تواند درکلیه موارد مرتبط با بهداشت باروری به مددجویان (نوجوانان،جوانان، میانسالان و سالمندان) بشرح ذیل ارائه خدمت نماید.
تبصره۱۰: ارائه خدمات مشاوره‌ای فقط در صورت گذراندن دوره های مربوطه امکان‌پذیر خواهد بود.
• آموزش و مشاوره بلوغ
• آموزش و مشاوره بهداشت جنسی
• آموزش، مشاوره و غربالگری قبل و بعد از ازدواج
• مشاوره با زوجین در مورد روش‌های مختلف جراحی و غیر جراحی پیشگیری از بارداری مانند: مشاوره و آموزش قبل و بعد از بستن لوله‌ها در زن و مرد، گذاشتن IUD، روش های تزریقی،کاشتنی و …)
• آموزش و مشاوره تنظیم خانواده در منزل
• آموزش و مشاوره روش‌های تنظیم خانواده پس از زایمان و پس از سقط
• آموزش جامعه برای جلب مشارکت آنان در برنامه‌های بهداشتی باروری به خصوص مشارکت مردان در برنامه‌های تنظیم خانواده
• مشاوره، آموزش و غربالگری قبل از بارداری
• مشاوره و آموزش دوران بارداری، زایمان و پس از زایمان
• مشاوره و آموزش خودآزمایی پستان و غربالگری بیماری‌های پستان
• آموزش واکسیناسیون مادر، نوزاد، شیرخوار و کودک کمتر از هشت سال
• مشاوره و آموزش کودک سالم و بیمار طبق دستورالعمل
تبصره۱۱: ماما می تواند در مراکز بهداشتی درمانی و بیمارستانها ومراکز حمایتی و حقوقی و قضایی به عنوان مشاور بهداشت باروری (شیردهی، تنظیم خانواده ، مشاوره حین ازدواج، طلاق و … ) ارائه خدمت نماید.
• آموزش و مشاوره در خصوص بیماری‌های مقاربتی، ایدز، هپاتیت و رفتارهای پرخطر
• آموزش، مشاوره و غربالگری سرطانهای شایع زنان
• آموزش و مشاوره در ناباروری زوجین
• آموزش و مشاوره درخصوص مسائل و مشکلات عملکرد جنسی
• آموزش و مشاوره در مورد بهداشت سالمندی و یائسگی
• آموزش و مشاوره در صدمات عاطفی به مادر و خانواده نظیر از دست رفتن جنین، نوزاد و کودک
• آموزش و مشاوره در موارد شغلی مرتبط با بهداشت باروری
• آموزش و مشاوره مراقبت از نوزاد به مادر و خانواده
• آموزش و مشاوره در مورد چگونگی مصرف مکمل‌ها
۲-۵ – معاینات شامل
• گرفتن شرح حال، معاینات فیزیکی، آزمایشهای غربالگری در مراجعین و آموزش به آنان
• انجام معاینات دوره‌ای پستان و غربالگری بیماری‌های مربوطه و ارجاع به پزشک در صورت لزوم
• انجام معاینات دستگاه تناسلی و غربالگری بیماری‌ها و ارجاع به پزشک در صورت لزوم
• انجام دوره‌ای پاپ اسمیر و نیز بررسی سیتولوژیک نمونه
• معاینه نوزاد، شیرخوار، کودک کمتر از ۸ سال طبق دستورالعمل
• ارائه سایر روش های پیشگیری از بارداری هورمونی و سد کننده (به غیر از روشهای جراحی ) با رعایت مراقبت‌ها و معاینات مربوطه
۳-۵- ارایه خدمات شامل:
• گرفتن شرح حال، انجام معاینات فیزیکی، درخواست آزمایشات لازم و غربالگری
• در خواست آزمایشها شامل: انجام پاپ اسمیر،کشت ترشحات واژن، BG , RH،CBC Diff, GCT, GTT, BS , FBS ,BUN , CREATININE ,TRIGLYCERIDE ,CHOLESTROL ,HBSAg, ,HBSAb ,HIV ,VDRL ,U/A,U/C, Prolactin, SGPT, SGOT , T3, T4, TSH, FSH, LH )، درخواست اسپرموگرام
• درخواست سونوگرافی برای بررسی وضعیت رحم ، تخمدان، وضعیت IUD
• درخواست ماموگرافی
• گذاردن انواع IUD و خارج کردن آن
• ارائه خدمت کلیه روشهای پیشگیری از بارداری (آی یودی ،کاندوم، قرص‌های خوراکی ،کپسولهای کاشتنی، آمپولهای تزریقی) طبق دستورالعمل
تبصره۱۲: انجام آزمایشات لازم قبل از تجویز قرص‌های خوراکی، داروهای تزریقی پیشگیری از بارداری و پس از وازکتومی طبق دستورالعمل
• ارائه خدمات سایر روشهای نوین پیشگیری از بارداری به جز جراحی درصورت ابلاغ تنفیذ ارائه آن خدمات توسط ماما از سوی وزارت
• درمان عوارض ناشی از استفاده از روشهای پیشگیری از بارداری مانند: تهوع، استفراغ، خونریزی های رحمی، لکه بینی، اختلالات قاعدگی و افزایش ترشحات واژینال طبق دستورالعمل
• درمان عفونت‌های دستگاه تناسلی زنان در حد مجاز
• درمان ماستیت پس از زایمان با آنتی بیوتیک و اقدامات درمانی تا قبل ازتشکیل آبسه، درصورت تشکیل آبسه ارجاع به پزشک
• انجام واکسیناسیون زنان باردار، واکسیناسیون شیرخواران و کودکان کمتر از هشت سال طبق دستورالعمل
• ارائه خدمات کودک سالم و بیمار طبق دستورالعمل
• ارائه خدمات مراقبتی مرتبط با جراحی و بیماریهای زنان در بخش های داخلی و جراحی زنان