نظریه مشورتی شماره ۷/۱۴۰۰/۸۴ مورخ ۱۴۰۰/۰۶/۲۸
استعلام :
۱-آیا با توجه به ماده ۱۰۸۲ قانون مدنیو تبصره ذیل آن و قانون استفساریه تبصره ذیل این ماده مصوب ۱۳۸۴ که پرداخت مهریه را با فرض این‌که وجه نقد باشد، بر اساس قیمت زمان پرداخت اعلام کرده است؛ اما در ماده ۲ آیین‌نامه اجرایی تبصره مصوب ۱۳/۲/۱۳۷۷ هیأت وزیران ملاک را شاخص بها در سال قبل از پرداخت قرار داده است، چنانچه زوج بخواهد مهریه پرداخت کند، بر اساس چه قیمتی و به چه نحوی باید پرداخت شود؟ ۲- چنانچه زوج فوت شده باشد، با توجه به تعارض ماده و تبصره و قانون استفساریه آن که ملاک را قیمت زمان پرداخت اعلام داشته؛ اما ماده ۳ آیین‌نامه اجرای این تیصره ملاک را قیمت زمان فوت زوج اعلام داشته است، کدام یک از این دو قیمت ملاک است؟ ۳- چنانچه مهریه وجه نقد بوده و بر ذمه پدر زوج باشد و ملاک در پرداخت مهریه با فرض فوت زوج قیمت زمان فوت باشد، آیا این حکم با فوت پدر زوج که مهریه بر عهده وی است؟ نسبت به وی نیز مجری است و مهریه بر اساس شاخص زمان فوت پدر زوج باید پرداخت شود؟ ۴- آیا ملاک در محاسبه شاخص بها، شاخص سالانه اعلامی بانک مرکزی است یا شاخص ماهانه‌ای که اعلام می‌شود؟ ۵- آیا در محاسبه مهریه و محاسبه خسارت تاخیر تأدیه وجوه نقد طبق شاخص بانک مرکزی تفاوتی وجود دارد و ملاک در مهریه شاخص سالانه و ملاک در خسارت تاخیر تأدیه موضوع ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب ۱۳۷۹ شاخص ماهانه است یا این‌که با توجه به فلسفه حکم که احتساب کاهش ارزش پول بوده است،در هر دو شاخص ماهانه اعلامی بانک مرکزی ملاک است؟
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه :
۱- هرچند قانون استفساریه تبصره ذیل ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی مصوب ۱۳۷۶، منظور از زمان تأدیه مهریه موضوع تبصره الحاقی ۲۹/۴/۱۳۷۶ به ماده یادشده را زمان اجرای حکم قطعی و لازم‌الاجرا دانسته است؛ اما نظر بر این‌که وفق تبصره یادشده، مهریه وجه رایج متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تأدیه به نسبت سال وقوع عقد پرداخت می‌شود، محاسبه مهریه به شرح مذکور در این تبصره مستلزم تحقق عنوان شاخص سالانه است که این عنوان صرفاً بر شاخص سال قبل از تأدیه صدق می‌کند و در خصوص سال زمان تأدیه، چنین شاخصی تحقق نیافته تا بر اساس آن امر محاسبه صورت گیرد. لذا همان‌گونه که در آیین‌نامه اجرایی این تبصره مصوب ۱۳/۲/۱۳۷۷ هیأت وزیران آمده است، ملاک متوسط شاخص بها در سال قبل و به ترتیب تعیین شده در این آیین‌نامه است؛ بنابراین در فرض سؤال، زوج ملزم به پرداخت مهریه وجه رایج بر اساس متوسط شاخص بها در سال قبل است. ۲- ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی و تبصره الحاقی به آن و قانون استفساریه این تبصره در مقام بیان فرض غالب بوده (از حیث احتساب زمان پرداخت) و مطالبه بعد از فوت زوج تابع عمومات حاکم بر تقسیم ماترک از جمله مواد ۸۶۸ و ۸۶۹ قانون مدنی است و ماده ۳ آیین‌نامه اجرایی تبصره یادشده مصوب ۱۳/۲/۱۳۷۷ هیأت وزیران نیز همسو با عمومات اخیر‌الذکر است. ۳- عبارت«فوت زوج» در ماده ۳ آیین‌نامه اجرایی یادشده ناظر بر فرض غالب است که زوج شخصاً عهده‌دار پرداخت مهریه می‌باشد؛ بنابراین در فرض سؤال که مهریه بر ذمه پدر زوج قرار گرفته است، فوت زوج تأثیری در حقوق زوجه ندارد و زوجه وفق عمومات می‌تواند مهریه را از مدیون مطالبه کند. ۴ و ۵- منظور از شاخص سالانه موضوع ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب ۱۳۷۹ نرخ تورم سالانه براساس میانگین اعداد شاخص قیمت در یکسال منتهی به هر ماه می‌باشد اما در خصوص مهریه منظور سال شمسی است.