نظریه مشورتی شماره ۷/۱۴۰۱/۱۱۹ مورخ ۱۴۰۱/۰۶/۱۵

استعلام :
با توجه به حکم ماده ۴ قانون بیمه اجباری خسارات واردشده به شخص ثالث در اثر حوادث ناشی از وسایل نقلیه مصوب ۱۳۹۵ که مقرر می‌دارد: «… زیان‌دیده … دعوا را علیه بیمه‌گر و مسبب حادثه مطرح می‌کند …»، خواهشمند است به پرسش‌های زیر پاسخ دهید: الف) چنانچه زیان‌دیده فقط خواهان مطالبه خسارت از بیمه‌گر باشد و قصد مطالبه خسارت از مسبب حادثه را نداشته باشد: ۱-چنانچه زیان‌دیده دعوای مطالبه خسارت را صرفاً به طرفیت بیمه‌گر مطرح کند، آیا چنین دعوایی قابل استماع است؟ ۲- اگر دعوای مطالبه خسارت را بدواً به طرفیت بیمه‌گر مطرح کند و سپس با طرح دعوای جلب ثالث، اقدام به جلب مسبب حادثه کند، آیا دعوای مطالبه زیان، قابل استماع است؟ ۳- چنانچه زیان‌دیده دعوای مطالبه خسارت را به طرفیت مسبب حادثه و بیمه‌گر (هر دو) مطرح کند، دادگاه در مورد مسبب حادثه چه نوع حکم یا قراری باید صادر کند؟ ۴- اگر خسارت مورد مطالبه، خسارت بدنی (دیه) باشد و دادگاه جزایی سابقاً در خصوص خسارت (دیه) حکم بر محکومیت مسبب حادثه صادر کرده باشد، آیا دعوای مطالبه خسارت به طرفیت زیان‌دیده و بیمه‌گر (هر دو) دعوا به طرفیت بیمه‌گر، قابل استماع است؟ ب- اگر زیان‌دیده خسارت را از مسبب حادثه و بیمه‌گر مطالبه و دعوا را به طرفیت هر دو مطرح کند، آیا دادگاه باید حکم بر محکومیت تضامنی مسبب حادثه و بیمه‌گر صادر کند؟ ویا آن‌که به سبب وجود قرارداد بیمه، مسبب حادثه مبرا از مسؤولیت است و منحصراً بیمه‌گر مسؤول جبران خسارت خواهد بود و صرفاً باید حکم بر محکومیت بیمه‌گر صادر شود؟
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه :
الف- ۱- با توجه به بند «الف» ماده ۴ قانون بیمه اجباری خسارات وارد شده به شخص ثالث در اثر حوادث ناشی از وسایل نقلیه مصوب ۱۳۹۵، چنانچه زیان‌دیده بخواهد حسب مورد علیه شرکت بیمه یا صندوق تأمین خسارت‌های بدنی طرح دعوا کند، لزوماً باید مسبب حادثه را نیز طرف دعوا قرار دهد؛ زیرا احراز وقوع حادثه و تحقق مسؤولیت برای شرکت بیمه فرع بر آن است که مسبب حادثه طرف دعوا قرار گرفته و دفاعیات وی استماع شود؛ بنابر مراتب فوق، در صورتی‌که دعوای مطالبه خسارت فقط به طرفیت شرکت بیمه مطرح شود، قابلیت استماع ندارد. ۲- با توجه به این‌که طرح دعوای جلب ثالث به منظور تقویت موضع جالب ثالث یا ادعای حقی مستقل است، چنانچه مجلوب ثالث شخصی باشد که دعوای اصلی متوجه او است، تقدیم دادخواست جلب ثالث امکان‌پذیر نیست و خواهان می‌تواند مجدداً دادخواست با درج مشخصات صحیح خوانده اقامه کند. ۳- همان‌گونه که آورده شد، طرف دعوا بودن مسبب حادثه به عنوان خوانده به جهت احراز ورود خسارت و استناد آن به وی و وجود رابطه قراردادی بین مسبب حادثه و شرکت بیمه است؛ بر این اساس، رسیدگی دادگاه محدود به احراز موارد مذکور بوده و با توجه به حکم مقرر در ماده ۴ قانون صدرالذکر، شرکت بیمه به جبران خسارات وارده در حدود مسؤولیت مندرج در قرارداد بیمه محکوم می‌شود؛ مگر آن‌که طرف دعوا بودن مسبب حادثه همچنین بابت خساراتی باشد که مشمول قرارداد بیمه نمی‌باشد؛ در این‌ صورت مرجع قضایی نسبت به مسبب حادثه اتخاذ تصمیم می‌کند. ۴- از آن‌جا که در پرونده کیفری محکومیت شرکت بیمه علی‌الاصول منتفی است (مواد ۸ و۹ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ و مواد ۱۴۳ و ۱۴۵ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲)، در فرض سؤال که زیان‌دیده بدواً با طرح شکایت کیفری، حکم قطعی بر محکومیت مسبب حادثه به پرداخت دیه تحصیل کرده است، با توجه به این‌‌که وقوع حادثه و استناد آن به مسبب حادثه و مسؤولیت وی به موجب رأی مرجع قضایی به اثبات رسیده است، به نظر می‌رسد این فرض از شمول بندهای «الف» و «ب» ماده ۴ قانون بیمه اجباری خسارات وارد‌شده به شخص ثالث در اثر حوادث ناشی از وسایل نقلیه مصوب ۱۳۹۵ خارج باشد و نیازی به طرح دعوای مطالبه خسارت به طرفیت مسبب حادثه و شرکت بیمه یا صندوق تأمین خسارت بدنی نباشد و صرف طرح دعوا به طرفیت شرکت یا صندوق یاد‌شده کفایت کند. ب- در فرضی که خواهان، دعوا را به طرفیت مسبب ورود زیان و شرکت بیمه مطرح کرده است، محکومیت مسبب حادثه و شرکت بیمه به پرداخت خسارت به صورت تضامنی با توجه به اصل عدم تضامن، علی‌الاصول فاقد وجاهت قانونی است و اگر مقصود خواهان محکومیت تضامنی آن‌ها باشد، چنین دعوایی مردود است؛ اما اگر مقصود محکومیت تضامنی نباشد، طرف دعوا بودن مسبب حادثه به عنوان خوانده از جهت احراز ورود خسارت و استناد آن به وی و همچنین تا حدودی که خسارت وارده مشمول قرارداد بیمه نمی‌باشد قابل توجیه است.