نظریه مشورتی شماره ۷/۸۶/۱۵۲۰ مورخ ۱۳۸۶/۰۳/۰۹

استعلام :
آیا دعوی اعسار از پرداخت محکومٌ­به قبل از قطعیت حکم و در مرحله واخواهی یا تجدیدنظر قابل استماع است؟
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه :
با توجه به ماده ۲۱ قانون اعسار مصوب ۱۳۱۳ که مقرر داشته: «دعوی اعسار در مورد محکومٌ­به به طرفیت محکومٌ­له دعوای اصلی و در مورد ورقه لازم‌الاجراء ثبت اسناد به طرفیت متعهدٌله اقامه خواهد شد.» و با عنایت به این که قبل از صدور حکم قطعی، درفرض استعلام، به مهریه «محکومٌ­به» گفته نمی‌شود، دعوی اعسار از جانب محکومٌ­علیه زمانی قابل طرح است که حکم محکومیت وی به پرداخت مهریه قطعی شده باشد. بنابراین، تا زمانی که حکم محکومیت قطعی محکومٌ­علیه صادر نشده است، چون احتمال قبول یا رد واخواهی و تجدیدنظرخواهی وجود دارد، از طرفی ادعای اعسار دعوای مستقلی است که نمی­توان طرح آن را به منزله تسلیم محکومٌ­علیه حکم بدوی به قبول مفاد آن تلقی نمود، طرح دعوی اعسار از محکومٌ­به از جانب محکومٌ‌علیه، مستند قانونی ندارد. اما اگر منظور اعسار از هزینه دادرسی مرحله واخواهی باشد چون این ادعا مستقلاً قابل رسیدگی است، در صورتی که واخواه ادعای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی نماید باید به این دعوی رسیدگی شود. بدیهی است در صورتی که ادعای اعسار از پرداخت محکومٌ­به با ادعای اعسار از هزینه دادرسی توأماً مطرح شود، طبق ماده ۲۲ قانون اعسار، مدعی اعسار موقتاً از پرداخت مخارج محاکمه معاف می‌شود. توضیح مؤلفان: این نظریه قبل از صدور رأی شماره ۷۲۲ مورخ ۱۳/۱۰/۱۳۹۰ هیأت عمومی دیوان عالی کشور ابراز شده که به موجب آن رسیدگی توأم به هر دو دعوی تجویز گردیده است.