نظریه مشورتی شماره ۷/۹۸/۱۲۱۲ مورخ ۱۳۹۸/۱۱/۲۳

استعلام :
۱- چنانچه فرد بالغ کمتر از ۱۸ سال مرتکب جرایم متعدد شامل تعزیری و موجب حد یا قصاص شده باشد و در خصوص جرایم حدی و قصاصی مطابق ماده ۹۱ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ احراز گردد که ماهیت جرم انجام شده یا حرمت آن را درک ننموده و یا در رشد و کمال عقل وی شبهه وجود داشته است و می‌بایست به مجازات‌های تعزیری مقرر در ماده ۸۹ قانون مجازات اسلامی محکوم گردد آیا در تعیین مجازات مشارالیه مقررات ماده ۱۳۴ قانون مذکور قاعده تعدد و ماده ۵۱۰ قانون آیین دادرسی کیفری اعمال می‌گردد یا خیر؟ ۲- مطابق تبصره ۱ ماده ۲۸۵ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ تحقیقات مقدماتی تمامی جرایم افراد زیر ۱۵ سال به طور مستقیم در دادگاه اطفال و نوجوانان به عمل می‌آید لکن مطابق ماده ۳۱۵ قانون مذکور رسیدگی به جرایم مشمول صلاحیت دادگاه کیفری یک جرایم موضوع ماده ۳۰۲ اگر توسط افراد بالغ زیر ۱۸ سال تمام شمسی ارتکاب یابد در دادگاه کیفری یک ویژه رسیدگی به جرایم نوجوانان صورت می‌گیرد الف- تحقیقات مقدماتی این دسته از جرایم باید در دادسرا انجام و در صورت صدور کیفرخواست آیا پرونده امر به دادگاه کیفری یک ویژه نوجوانان ارسال گردد؟ همچنان که مستحضرید صدور قرار بازداشت موقت در خصوص زیر ۱۸ سال با عنوان قرار نگهداری موقت در جرایم مندرج در ماده ۲۳۷ به عنوان مثال قتل عمد با وجود یکی از شرایط موضوع ماده ۲۳۸ قانون مذکور جایز است از طرفی در صدر ماده ۲۸۷ قانون آیین دادرسی کیفری پس از شرح نحوه اخذ تأمین و چگونگی دسترسی به اطفال و نوجوانان اعلام می‌نماید که اخذ کفیل یا وثیقه تنها از متهمان بالای ۱۵ سال امکان‌پذیر است لکن در انتهای ماده مذکور اعلام می‌نماید در مورد جرایم پیش بینی شده در ماده ۲۳۷ این قانون دادسرا یا دادگاه می‌تواند با رعایت ماده ۲۳۸ این قانون قرار نگهداری موقت آنان را در کانون اصلاح و تربیت صادر نماید. ب- با این مقدمه آیا از ذکر عبارات دادسرا یا دادگاه و جرایم پیش بینی شده در ماده ۲۳۷ در انتهای ماده ۲۸۷ قانون آیین دادرسی کیفری می‌توان استنباط نمود که در خصوص دختر بالغ زیر ۱۵ سال که مرتکب جرم قتل عمد شده است و مطابق مقررات قانون مجازات اسلامی دارای مسئولیت کیفری نیز می‌باشد و آزاد بودن وی موجب از بین رفتن آثار ادله جرم تبانی با متهمان دیگر یا شهود و مطلعان می‌گردد و بیم فرار یا مخفی شدن مشارالیه وجود دارد می‌توان قرار نگهداری موقت صادر نمود با این توضیح که آمار قابل توجهی از مرتکبان قتل عمد این ناحیه مربوط به اتباع افغانی فاقد مجوز اقامت و سرپرست قانونی می‌باشد./ع
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه :
۱-نظر به این‌که اعمال مقررات تعدد ناظر به مجازات‌های تعزیری است و در خصوص افراد نوجوان با عنایت به ماده ۸۹ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، مجازات تعزیری تعیین می‌شود، لذا قواعد تعدد جرم در خصوص جرایم تعزیری ارتکابی توسط نوجوان قابل اعمال است و در فرض سؤال که با انتفای مجازات حد یا قصاص، مرتکب نوجوان به «مجازات تعزیری» محکوم می‌شود نیز مقررات تعدد جرم اعمال می‌شود. ۲ الف اولاً، به صراحت تبصره ۱ ماده ۲۸۵ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲، تحقیقات مقدماتی تمام جرایم افراد زیر پانزده سال به طور مستقیم در دادگاه اطفال و نوجوانان به عمل می‌آید و دادگاه کلیه وظایفی را که طبق قانون بر عهده ضابطان دادگستری و دادسرا است انجام می‌دهد و اساس ماده ۳۱۵ اصلاحی ۲۴/۳/۱۳۹۴ قانون مذکور، جرایم مشمول صلاحیت دادگاه کیفری یک و همچنین دادگاه انقلاب در مواردی که با تعدد قاضی رسیدگی می‌شود اگر توسط افراد بالغ زیر هیجده سال تمام شمسی ارتکاب یابد، در دادگاه کیفری یک ویژه رسیدگی به جرایم نوجوانان رسیدگی و متهم از کلیه امتیازاتی که در دادگاه اطفال و نوجوانان اعمال می‌شود بهره‌مند می‌گردد. بنابراین، در فرض سؤال جرایم افراد بالغ زیر پانزده سال که در صلاحیت دادگاه کیفری یک است، به طور مستقیم و بدون مداخله دادسرا (بدون انجام تحقیقات مقدماتی در دادسرا) در دادگاه کیفری یک ویژه رسیدگی به جرایم نوجوانان رسیدگی می‌شود و انجام تحقیقات مقدماتی و رسیدگی و صدور حکم به عهده دادگاه کیفری یک ویژه رسیدگی به جرایم نوجوانان است؛ در حقیقت ماده ۳۱۵ مخصص تبصره ۱ ماده ۲۸۵ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ است. ثانیاً، با عنایت به ماده ۲۸۵ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ تحقیقات مقدماتی جرایم افراد پانزده تا هیجده سال به استثناء جرایم موضوع مواد ۳۰۶ و ۳۴۰ قانون پیش‌گفته که به طور مستقیم در دادگاه مطرح می‌شود، در دادسرای ویژه نوجوانان به عمل می‌آید؛ بنابراین تحقیقات مقدماتی جرایم مشمول صلاحیت دادگاه کیفری یک و همچنین دادگاه انقلاب در مواردی که با تعدد قاضی رسیدگی می‌شود،اگر توسط نوجوان ارتکاب یابد باید، در دادسرای ویژه نوجوانان انجام و در صورت احراز جرم از ناحیه نوجوان، با صدور کیفرخواست در دادگاه کیفری یک ویژه نوجوانان که طبق ماده ۳۱۵ صالح به رسیدگی است رسیدگی شود. ۲ ب مطابق ماده ۲۸۷ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲، اخذ کفیل یا وثیقه تنها از متهمان بالای پانزده سال امکان پذیر است و در صورت عجز از معرفی کفیل یا ایداع وثیقه یا در مورد جرایم پیش‌بینی شده در ماده ۲۳۷ این قانون، به ترتیب مقرر در قسمت اخیر ماده مذکور رفتار می‌شود و برای افراد متهم زیر پانزده سال شمسی (اعم از دختر یا پسر) اخذ کفیل یا وثیقه امکان‌پذیر نمی‌باشد و باید مطابق صدر ماده مرقوم رفتار شود.