معرفی دعاوی تصرف (تصرف عدوانی – ممانعت از حق – مزاحمت)

_{^{دعوای تصرف عدوانی حقوقی}} 

مطابق ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی:”دعوای تصرف عدوانی عبارت است از ادعای متصرف سابق مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت او او مال غیر منقول را از تصرف وی خارج کرده و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می نماید.” دلایلی که مدعی تصرف عدوانی ادعا میکند” تصرف سابق خود و عدوانی بودن تصرف خوانده می باشد.

در صورتیکه دادگاه این سه امر را احراز کند حکم به رفع تصرف عدوانی می دهد:

۱- سبق تصرف خواهان

۲- لحوق تصرف خوانده

۳- عدوانی بودن تصرفات خوانده

و اگر هر یک از این سه امر را احراز نکند رای به بی حقی خواهان می دهد.

مطابق ماده ۱۷۴ قانون آیین دادرسی مدنی،” دادگاه در صورتی رای به نفع خواهان می دهد که به طور مقتضی احراز کند خوانده، ملک متصرفی خواهان را عدوانا تصرف  و یا مزاحمت یا ممانعت از حق استفاده خواهان نموده است.” خواهان در صورتی که در دعوی تصرف عدوانی شکست بخورد، می تواند دعوای مالکیت مطرح نماید.

_{^{مقررات مختص دعوای تصرف عدوانی:}}

• در دعوای تصرف عدوانی، غیر از بحث اثبات تصرف عدوانی، بایستی تکلیف آثار اقدامات انجام شده در ملک توسط متصرف عدوانی و اجرت المثل ایام تصرف مشخص شود.در خصوص اقدامات انجام شده توسط متصرف عدوانی، معمولا بعد از تصرف تغییراتی در ملک مورد تصرف صورت میگیرد از قبیل احداث بنا و غرس اشجار  و تخریب و از بین بردن آثار موجود.
• در ماده ۱۶۴ قانون آیین دادرسی مدنی: “هرگاه در ملک مورد تصرف عدوانی، متصرف پس از تصرف عدوانی، غرس اشجار یا احداث بنا کرده باشد، اشجار و بنا در صورتی باقی می ماند که متصرف عدوانی مدعی مالکیت مورد حکم تصرف عدوانی باشد و در ظرف یکماه از تاریخ اجرای حکم، در باب مالکیت به دادگاه صلاحیتدار دادخواست بدهد.
•  در مورد ابنیه احداث شده و اشجار غرس شده، اگر ظرف یکماه از تاریخ اجرای حکم، متصرف، دعوای مالکیت اقامه ننماید، پس از انقضای مهلت مزبور، بلافاصله قلع می شود و اگر طرف مهلت یکماه از تاریخ اجرای حکم، اقامه دعوی مالکیت نماید، پس از روشن شدن نتیجه دعوای مالکیت و محکومیت وی، قلع خواهد گردید و اگر ظرف یکماه از تاریخ اجرای حکم، اقامه دعوی مالکیت نماید و در آن دعوای پیروز گردد،دیگر ابنیا و اشجار قلع نخواهد شد.مطابق ماده ۱۷۵،درخواست تجدیدنظر خواهی ، مانع اجرای حکم نمی باشد.
• بنابراین اگر محکوم علیه درخواست تجدیدنظرخواهی کند، ظرف یک ماه اشجار و بنا قلع می گردد، مگر اینکه در فاصله یکماه از تاریخ اجرای حکم، حکم رفع تصرف عدوانی در دادگاه تجدیدنظر فسخ گردد که در این صورت نه تنها بنا و اشجار قلع نخواهد گردید، بلکه اقدامات اجرایی به دستور دادگاه اجراکننده ی حکم به حالت قبل از اجرا، اعاده می شود.محکوم علیه اگر می خواهد که نگرانی بابت  قلع اشجار و ابنیا را نداشته باشده، باید در فاصله یکماه از تاریخ اجرای حکم، دعوای مالکیت مطرح کند.
• در خصوص زراعت: ماده ۱۶۵ تکلیف زراعت را مشخص کرده است.سه راه حل برای محکوم له وجود دارد محکوم له می تواند پس از جلب رضایت متصرف عدوانی، قیمت بذر را نسبت به سهم صاحب بذر و دسترنج او پرداخت کند و ملک را تصرف کند ویا اینکه می تواند پس از جلب رضایت متصرف عدوانی، ملک را تا پایان براشت محصول در اختیار متصرف عدوانی بگذارد و اجرت المثل زمین را دریافت کند و یا اینکه متصرف عدوانی را به معدوم کردن زراعت و اصلاح زمین مکلف کند چه بذر روییده یا نروییده باشد.
• در مورد اجرت المثل ایام تصرف،درتبصره  ماده ۱۶۵، در صورت تقاضای محکوم له، دادگاه متصرف عدوانی را به پرداخت اجرت المثل زمان تصرف نیز محکوم می کند.

_{^{دعوای ممانعت از حق:}} 

مطابق ماده ۱۵۹ قانون آیین دادرسی مدنی،” دعوی ممانعت از حق عبارت است از: تقاضای کسی که رفع ممانعت از حق ارتفاع یا انتفاع خود را در ملک دیگری بخواهد.” در دعوی ممانعت از حق برای مثال، شخصی از مجرای ابی که در ملک مجاورقرار دارد، آب مورد نیاز ملک تحت تصرف خود را عبور می داده ، اما آنها سپس از این کار ممانعت بعمل آورده اند.استفاده کننده سابق از حق ارتفاق می تواند اقدام به اقامه دعوی رفع ممانعت از حق کند. دادگاه در خصوص رسیدگی به این دعوی نیز وارد مالکیت نمی شود و صرفا به این امور رسیدگی میکند که خواهان قبلا ازاین حق المجرا استفاده می نموده است و اینکه خوانده، استفاده از این حق المجرا را بدون رضایت خواهان و به غیر وسیله قانونی مانع گردیده است.خوانده نیز متقابلا می تواند اقامه دعوی مالکیت نماید و ثابت نماید که خواهان هیچگونه حق ارتفاقی در ملک وی ندارد.

_{^{دعوای مزاحمت:}} 

مطابق ماده ۱۵۹ قانون آیین دادرسی مدنی،” دعوی مزاحمت عبارت است از دعوایی که بموجب آن متصرف مال غیرمنقول درخواست جلوگیری از مزاحمت کسی را مینماید که نسبت به متصرفات او مزاحم است بدون اینکه ملک را از تصرف وی خارج کرده باشد.” اگر شخصی پنجره ای در ملک حود به ملک مجاور باز نماید و یا ناودان ملک خود را بطوری نصب نماید که آبریز آن در ملک دیگری باشد، می توان علیه او دعوی مزاحمت اقامه نمود. در این دعوی نیز دادگاه صرفا تصرف بدون مزاحمت سابق خواهان و مزاحمت فعلی خوانده را مورد توجه قرار می دهد و در صورت احراز این این دو موضوع و اینکه مزاحمت بدون رضایت خواهان و به غیر وسیله قانونی بوده است، حکم به رفع مزاحمت صادر میکند.

تفاوت دعوی مزاحمت و ممانعت از حق  در این است که در دعوی ممانعت از حق، فاعل بطور کلی مانع استفاده از حق میشود ولی در دعوی مزاحمت، فاعل اخلال جزیی در تصرف ایجاد میکند بدون انکه بطور کلی مانع استفاده متصرف شود.

_{^{قواعد مشترک بین دعاوی تصرف:}}

قواعد مشترک این دعاوی در شکل تصرف و طرح دعوی  و رسیدگی  و صدور واجرای حکم و نحوه اعتراض نسبت به ان و آثار حکم صادره و اجرای ان می باشد.مطابق ماده ۱۷۴،” دادگاه در صورتی رای به نفع خواهان می دهد که به طور مقتضی احراز کند خوانده، ملک متصرفی خواهان را عدوانا تصرف  و یا مزاحمت یا ممانعت از حق استفاده خواهان نموده است.”این ماده سابقه تصرف را برای طرح این دعوی کافی می داند. در دعاوی تصرف هدف قانونگذار، حمایت از تصرف بعنوان وضعیتی عینی و واقعی و منع اشخاص از اخلال در تصرفات دیگران در املاک می باشد.