نظریه مشورتی شماره ۷/۹۸/۵۶۳ مورخ ۱۳۹۸/۱۰/۲۸

استعلام :
همان طور که مستحضر هستید در ادبیات حقوق کیفری بین دو واژه مشتکی عنه و متهم تفاوت ماهوی وجود دارد با این توضیح که در صورتی که از شخصی شکایت شود قانون آن فرد را مشتکی عنه نامیده است (بند ث ماده ۶۸ از قانون آئین دادرسی کیفری و در صورتی که به در معرض اتهام قرار گرفت و به عنوان متهم احضار گردید متهم نامیده می شود ماده ۱۶۸ از قانون آئین دادرسی کیفری) قانون آئین دادرسی کیفری برای متهم حقوقی را قائل شده است از جمله گرفتن وکیل و نیز حقوق دسترسی به پرونده و مطالعه آن. پرسشی که مطرح می شود این است که: ۱-مطابق ماده ۱۹۰ از قانون آئین دادرسی کیفری متهم حق به همراه داشتن یک نفر وکیل دادگستری را دارد حال در صورتی که شخصی تحت عنوان وکیل دادگستری در شعبه حاضر شده و با تقدیم برگ وکالت نامه خود را وکیل مشتکی عنه معرفی نماید تکلیف بازپرس چه می باشد؟ آیا بازپرس می-تواند با این استدلال که حق به همراه داشتن وکیل برای متهم می باشد و این شخص در مقام وکیل مشتکی عنه بوده و اینکه قانون از میان اشخاص دخیل در پرونده کیفری صرفا برای شاکی و متهم حق داشتن وکیل قائل شده است و برای سایر افراد از جمله کفیل، وثیقه گذار، شاهد، مطلع و … چنین حقی را قائل نشده بنابراین حکم قانونی راجع به مشتکی عنه پرونده نیز همچون افراد اخیرالذکر می-باشد لذا مستند به ماده ۱۹۰ و ماده ۹۱ اصل محرمانگی در تحقیقات مقدماتی از پذیرش وکالت وکیل برای مشتکی عنه خودداری نماید؟ ۲-مطابق ماده ۱۹۱ از قانون آئین دادرسی کیفری متهم حق مطالعه ودسترسی به اوراق پرونده را دارد حال در صورتی که مشتکی عنه پیش از احضار به عنوان متهم در شعبه حاضر شود و تقاضای مطالعه پرونده یا درخواست تصویر از اوراق آن را تقدیم کند تکلیف بازپرس چه می باشد آیا بازپس می تواند با این استدلال که حق مطالعه و دسترسی به اوراق پرونده برای متهم می باشد و این شخص در مقام مشتکی عنه بوده لذا مستند به ماده ۱۹۱ و ماده ۹۱ اصل محرمانگی در تحقیقات مقدماتی از اجابت درخواست مشتکی عنه خودداری نماید./ع
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه :
۱ و ۲- اگرچه که در ادبیات حقوقی اصطلاح «مشتکی‌عنه» متفاوت از اصطلاح «متهم» است؛ با این توضیح که به محض اقامه شکایت علیه شخص، عنوان مشتکی‌عنه بر وی بار می‌شود و سپس چنان‌چه دلایل مکفی بر انتساب اتهام به دست آمد و بعد از تفهیم اتهام، به کارگیری عنوان « متهم» برای وی قابل توجیه است؛ اما قانون گذار در موادی از قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ فارغ از این تفاوت، به دنبال تبیین حقوق شخصی است که در معرض شکایت قرار گرفته یا علیه او اعلام جرم شده است و از جمله در مواد ۴۸ و ۴۹ به شخصی که در ابتدا توسط ضابط تحت نظر قرار گرفته، عنوان «متهم» بار کرده و در ماده ۴۸ برای وی حق تقاضای حضور وکیل را مقرر کرده است. از این رو به محض اقامه دعوای کیفری (شکایت) علیه شخص (مشتکی‌عنه) یا اعلام جرم نسبت به وی، وفق ماده ۱۹۰ قانون آیین دادرسی کیفری ۱۳۹۲ حق همراه داشتن یک نفر وکیل را در مراجع انتظامی خواهد داشت و هم‌چنین می‌تواند از حق دسترسی به اوراق پرونده موضوع ماده ۱۹۱ همین قانون با رعایت شرایط قانونی بهره‌مند شود.